Noorse uitspraakregels – een gids voor beginners

Voor wie is deze uitspraakgids?

Deze uitspraakgids is bedoeld als een algemene benadering van de Noorse uitspraakregels. De gids zal je ondersteunen als je net begonnen bent met Noors leren, of als je nog beperkte kennis van de taal hebt. Maar de gids is ook handig als je al basiskennis hebt opgebouwd en toch behoefte hebt aan een algemeen overzicht van de uitspraakregels. De uitspraak wordt hier uitgelegd,  o.a. door het gebruik van  geluidsbestanden en video’s. 

Dit overzicht geeft vooral aan hoe Bokmål in de Oslo regio wordt uitgesproken. Er bestaan weliswaar in het Noors duidelijke regionale verschillen als het gaat om uitspraak. Toch zouden de meeste Noren zeggen dat dit overzicht de algemeen geaccepteerde uitspraak van gestandaardiseerd Noors is. In het Nynorsk zijn de meeste regels hetzelfde, op sommige uitzonderingen na. 

Het Noorse alfabet

In deze video worden alle 29 letters van het Noorse alfabet gedemonstreerd.

Noorse klanken leren uitspreken, is dat moeilijk? Ik denk dat je het prima kunt leren. Ik raad je aan, niet alleen te luisteren, maar ook na te zeggen. Dan zal je de Noorse klanken nog beter (en sneller) leren. Dit geldt natuurlijk ook voor de drie laatste klinkers – æ,ø,å.

Noors heeft negen klinkers

In het geluidsbestand onder de foto hoor je hoe de klinkers worden uitgesproken.

De uitspraak van de eerste drie letters – a, e, i – lijkt op de manier waarop ze in het Nederlands worden uitgesproken. Voor de andere klinkers is misschien wat meer uitleg nodig.

O wordt net zo uitgesproken als oe in het Nederlands.
U heeft in het Noors ongeveer dezelfde uitspraak als in het Nederlands.
Y heeft in het Noors een eigen klank. Hij ligt ergens tussen de u en de i, en vaak is het nodig om even te oefenen om de uitspraak goed te leren.

Æ ligt ergens tussen de a en de e, ongeveer zoals in Engels “man”.
Ø komt in de buurt van Nederlands eu, maar lijkt nog meer op Duits ö.
Å lijkt op de Nederlandse o. Als lange klinker kan je hem met Engels aw (zoals in “crawl”) vergelijken.

Je moet op de lengte van de klinker letten. Zeg je een korte klinker in plaats van een lange, of andersom, dan is het vaak een ander woord met andere betekenis.

Als een medeklinker dubbel is geschreven, dan betekent dit, dat de klinker die ervoor staat kort is. In de meeste gevallen is de klinker ook kort voor twee verschillende medeklinkers. 

Toch bestaan er hier veel uitzonderingen, zoals in deze vaak gebruikte woorden met een korte klinker: han, hun, men, til, vil, skal.

Iets meer over o, u en e

Sommige klinkers worden anders uitgesproken in bepaalde woorden of in bepaalde combinaties van letters.

O wordt vaak zoals de klinker å uitgesproken, vooral als korte klinker.
U klinkt vaak zoals de Noorse o, maar dan alleen als korte klinker.
E vóór een r wordt vaak zoals de Noorse klinker æ uitgesproken. In het woord de klinkt e zoals i.

Tweeklanken: ei, ai, au, øy

De belangrijkste Noorse tweeklanken zijn ei, ai, au en øy. In dit geluidsbestand kan je ernaar luisteren, met deze woorden erin: stein, hai, sau (schaap), øye (oog).

Let op dat au zoals Hollands ui klinkt, en dat is net even anders dan øy!

In de volgende video worden alle Noorse klinkers gedemonstreerd, inclusief de tweeklanken. Ik demonstreer woorden met zowel de lange als ook de korte versie van elke klinker.

Noorse medeklinkers

In de meeste gevallen worden ze op dezelfde manier uitgesproken als in het Nederlands. Hier zal ik het alleen hebben over de medeklinkers, waarover Nederlandstaligen vaker twijfels hebben.

G wordt uitgesproken zoals in Engels “go”.
J klinkt zoals in het Nederlands
L klinkt altijd zoals in Nederlands “la”.
N wordt altijd uitgesproken.
S is in het Noors altijd stemloos en klinkt dus nooit zoals de Nederlandse z.
V is stemhebbend, net zoals de Engelse v.

Voor r hoor je twee stemmen. Ik kom zelf uit Trondheim, maar in Oslo klinkt het op dezelfde manier. De tweede stem komt uit Bergen.

Vijf medeklinkers worden in het Noors heel weinig gebruikt:

C Q W X Z

Woorden die vanuit andere talen zijn geleend worden meestal ook op een typisch Noorse manier geschreven, zoals:

sjåfør, konjakk, kvalifisere, klovn, praksis, sebra

Medeklinkers die anders klinken

Soms klinkt een medeklinker toch anders. In sommige gevallen worden ze niet uitgesproken, of ze hebben een andere uitspraak. Vaak is dit van toepassing op bepaalde combinaties van letters.

D wordt aan het einde van een woord vaak niet uitgesproken.
G is soms stom, of hij klinkt zoals j of i.
H wordt vóór j en v niet uitgesproken.
T is stom in het woord “det” en in de bepaalde vorm van onzijdige woorden.
kj kan met de “zachte g” worden vergeleken, en klinkt net iets anders dan sj/skj.

Hier zie je voorbeelden waarin de medeklinkers anders klinken:

Klemtoon in Noorse woorden

De klemtoon ligt in de meeste gevallen op de eerste lettergreep. Toch is het veel gevallen anders. Om te weten hoe dit zit, zou het met het Nederlands vergeleken kunnen worden. Noors en Nederlands lijken namelijk in veel opzichten op elkaar!

In woorden die beginnen met de voorvoegsels ge-, be– of er– ligt de klemtoon altijd op de tweede lettergreep, net zoals in het Nederlands. Hetzelfde patroon zie je vaak bij woorden met het voorvoegsel for-.

betale, gebyr, erfaring, forfatter

In veel andere woorden met for- ligt de klemtoon toch op de eerste lettergreep. Om te weten hoe het zit, kan je het woord het beste in het Nederlands vertalen. Noors fortelle betekent “vertellen”, en Noors fordel betekent “voordeel”. In deze gevallen, en vele andere, is het voor Nederlandstalige gelijk duidelijk waar de klemtoon moet liggen.